EL TORO DE AGUA
Una humilde anciana de 90 años comenta a voz baja; recuerdo cuando era niña; que esa hondura “YU’U ÑI” existió un toro colorado y que durante las noches recorría el curso del río, hacia arriba hacia abajo, a veces bramaba por las orillas del río, a veces se peleaba con los ganados de los moradores del lugar, y en las noches de luna penetraba al corral de los vacunos del abuelo Fermín a cubrir sus vacas, así corrían los años 15 del siglo pasado; pero un día bajo la fuerte corriente de agua y el toro fue arrastrado. En pocos días se recibio un exhorto de YOSONDUA para que el dueño del toro marcado con las iniciales S. J. R. Fuera a reconocer su ganado en yosondua, en vista de que ahí había aparecido y a responder los daños que había ocasionado, nadie acudió a recogerlo sino ahí se quedó para siempre; desde entonces las lluvias han sido escasas y tardíos en la comunidad agrego la anciana de cabellos canos.
NDIKUTU NDUTE
+n ñanda’u ña niyii ñu’u k+m+diko uxi kuia nikani kuendu, nikachiña; na’i na niku luchi ye MINI “ YU’U ÑI” ya’a niku ndeku +n nd+kutu chupi niku ndaa nu’ut+ niku ndenut+, dava ichi niku kenet+ yu’u ndute, te io niku ndayut+, niku kuanatukut+ nikukadat+, te ñu yoo niku keet+ kurrali ndikutu ndi chi MI niku kaat+ vakate, dunjani niku kadakadat+ niu niu kuia xa’u yei niyaando; te indu nindee kue’e ndute yute ye nido ña’i, akue’enindu nidakixi te YOSONDUA tutu ye ndianja nikeiot+, te kanate stoot+ ye nukuekañate nikund+i na’ani ndachi yaute yei nidet+, ko ayo ditna niñe’e ndevitna iña ye nikendoo dunjat+ yanja, kuenda ñaa no vitna chi io ndu na nkoyo dau te dunja ye io lua’ana nkoyo dau, Nikachi ñandau d+k+ vidi.